Vrouwenkarakters in godinnen: herken jezelf en erken waar je nog aan te werken hebt. Door Merel Boogaard voor Nieuwetijds Kinderen

Onlangs stuitte ik op het boek ‘ Godinnen in elke vrouw ’ van Jean Shinoda Bolen. Toen dit boek in de jaren ’80 verscheen, werd het een ware klassieker in de vrouwenstudies en vrouwenliteratuur. Bolen’s unieke benadering van vrouwenkarakters wierp een geheel nieuw licht op de vrouwenpsychologie. In de eerste feministische golf, die toen volop aan de gang was, heeft het vrouwen geholpen zichzelf en andere vrouwen beter te begrijpen en te bewegen tot zusterschap. Vrouwen hebben de gevoelens van intense wrok en machteloosheid die de eerste vrouwenbeweging kenmerkte, inmiddels los kunnen laten. Ze zijn al veel meer gesetteld in zichzelf, al zijn we er nog lang niet. Ik ontdekte veel bewustzijnspunten in het boek die vooral nu, nu het Sacraal Vrouwelijke een grote groeispurt doormaakt, absoluut actueel zijn. Het leek me nuttig deze wijsheid door te geven aan een jongere generatie vrouwen.

Acceptatie van vrouwelijke kracht
Er bestaat veel verwarring over vrouwelijkheid. Moet je als vrouw nou lief en zorgzaam zijn, of pittig en ambitieus? We snappen het als vrouwen zelf bijna niet meer en de mannen nog minder. Bolen heeft ons laten zien dat vrouwelijkheid twee gezichten heeft: een milde, moederlijke en toegewijde kant en een onderzoekende, speelse en extraverte kant. Door het patriarchale systeem dat onder invloed van de kerk tweeduizend jaar de overhand heeft gehad, is die pittige kant van vrouwen onderdrukt. Toch is die een heel wezenlijk onderdeel van een vrouw.

Acceptatie van vrouwelijke kracht lijkt tegenwoordig een gelopen race. Maar het is nog lang niet voltooid en heeft van heel ver moeten komen, en nog niet eens zo lang geleden waren de depreciatie en minachting voor het vrouwelijke zo totaal, dat wij ons daar geen tegenwoordig geen voorstelling meer van kunnen maken. De pioniers van de psycho-analyse, Sigmund Freud en Carl Jung, hadden deze pittige kant van het vrouwelijk geslacht in hun werk al opgemerkt. Maar conform hun Victoriaanse mentaliteit wisten ze zich daar geen raad mee. In dezelfde tijd werkten Charles Darwin en Thomas Huxley aan ideeën over natuurlijke selectie en evolutie, waaruit zich later Darwin’s evolutietheorie zou ontwikkelen. Doordat het reizen in de 19^e eeuw gemakkelijker werd, werd veldonderzoek toegankelijker en vele biologen kwamen er achter dat actieve seksuele selectie door vrouwelijke dieren vrij vaak voorkwam. Dat stond haaks op de Victoriaanse opvatting dat vrouwen zwakke, hulpeloze, passieve, frigide, initiatiefloze, hulpbehoevende wezens waren die zonder man praktisch niet konden overleven. En nou vonden ze ook nog aanwijzingen voor autonome, krachtige componenten in de vrouwelijke psyche! Eind 19^e en begin 20^e eeuw ontstond ook de  suffragettebeweging die uiteindelijk zou leiden tot kiesrecht voor vrouwen en de mogelijkheid om te studeren.

Verschillende maatschappelijke bewegingen zetten het heersende vrouwbeeld volledig op zijn kop en dat heeft tot veel verwarring geleid bij het mannelijk establishment. We zijn naar daar nog altijd niet helemaal van los.Darwin heeft veel aandacht besteed aan seksuele selectie als onderdeel van dierlijke voortplanting, maar heeft het onderwerp met betrekking tot de mens compleet genegeerd. Freud was van mening dat vrouwen letterlijk mislukte mannen waren en dat vrouwen die ‘mannelijke trekjes’ vertoonden aan penisnijd leden en eigenlijk een man hadden willen zijn (daar had je als vrouw in de 19^e eeuw overigens alle reden voor). Hij beschouwde ‘ferme vrouwelijkheid’ als een pathologie. Jung, die milder tegenover het vrouwelijke stond dan Freud, mannelijk en vrouwelijk als complementair beschouwde en onder meer de animus/anima theorie(zie hieronder) heeft opgesteld, was toch van mening dat vrouwen met uitgesproken mannelijke eigenschappen aan een ‘mannelijkheidscomplex’ leden. Hij was niet zo vernietigend als Freud over het fenomeen, maar beschouwde het toch als een afwijking. Deze kijk, die je zou kunnen samenvatten als yin=vrouwelijk, yang=mannelijk houdt nog steeds stand en heeft veel vrouwen in verwarring gebracht over hun vrouwelijke identiteit. Het is dan ook bijzonder waardevol dan Bolen de psycho-analyse heeft opgefrist met een vernieuwende kijk op ‘mannelijke’ vrouwelijke archetypen. Veel lijkt tegenwoordig een gelopen race, maar destijds was haar benadering van vrouwelijke psychologie revolutionair. We zijn nu echter weer een stapje verder op de spiraal van ontwikkeling en kunnen weer op een dieper niveau inspiratie uit haar benadering putten.De animus/anima theorie gaat ervan uit dat in elke vrouw een mannelijk element (de animus) aanwezig is en in elke man een vrouwelijk element (de anima). Het individuatieproces in de mens is erop gericht die animus of anima te versterken en zo de eenzijdige identificatie met vrouwelijk of mannelijk op te heffen en een volledig, geintegreerd mens te worden waarin yin en yang met elkaar in balans zijn en de tegenstellingen zijn opgeheven. Het werk van Carl Jung is sterk beïnvloed door de tijdgeest waarin het is ontstaan en man/vrouw gemeleerdheid waren begin twintigste eeuw een heikel punt. Men heeft tot het uiterste geprobeerd om niet-feminiene eigenschappen in vrouwen als iets mannelijks te definiëren en tot op heden gebeurt dat nog. Ik neem er nadrukkelijk afstand van. Hoe moeilijk we het nog steeds hebben met autonomie en daadkracht in vrouwen, blijkt uit het feit dat veel psychoanalytici pertinent hebben gesteld dat de ‘maagdelijke’ godinnen niet hetzelfde zijn als de animus in een vrouw. Maar als Artemis’ ondernemingszin, Athena’s ambitie en daadkracht en Hestia’s emotionele stabiliteit de Animus niet zijn, wat is het dan wel? Het concept van de animus/anima beantwoordt niet aan het beeld dat ik van heelheid heb. De autonomie van Artemis, de logica en ratio van Athena en de kalme gerichtheid op haar eigen doelen van Hestia voelen voor mij volkomen natuurlijk aan en op geen enkele manier als ‘ een stukje man’ in mijn psyche. Wij zijn geneigd te denken dat ‘mannelijke’ kwaliteiten in vrouwen zoals ondernemingszin, concurrentiedrang en doelgerichtheid een gevolg zijn van de vrouwenemancipatie. Deze eigenschappen zijn geen ‘mannelijke hulpmotor’ of aangeleerde eigenschappen. Ze komen van nature in vrouwen voor al zolang als de mensheid bestaat. Ze zijn alleen een tijdlang onderdrukt geweest.Vrouwen die beginnen met het ontwikkelen van hun ‘mannelijke’, yang-eigenschappen, kunnen in het begin zeker het gevoel hebben dat er ‘een man naast hen loopt’ als ze proberen om assertief te zijn en hun persoonlijke belangen de ruimte te geven die ze verdienen. Vanuit haar biologische rol als moeder vind ik echter een sterke yin/yang balans in een vrouw niet meer dan logisch: een moeder moet haar kinderen zowel koesteren en verzorgen als fel verdedigen en leren op eigen benen te staan. In het dierenrijk zie je dat al en in de mens is het niet veel anders. Het hele spectrum van yin en yang beslaan is voor een vrouw naar mijn idee volkomen natuurlijk binnen de bedding van vrouw-zijn en is absoluut geen stukje man in een vrouw! Evenzo zijn tederheid en zorgzaamheid in een man geen ‘stukje vrouw’, het is een volkomen natuurlijke en legitieme uiting van man-zijn, oeroud, en gericht op het vormen van stabiele banden waardoor ieders overleving wordt gegarandeerd. Naar mijn idee is het juist de splitsing in vrouwelijk/yin en mannelijk/yang die tegennatuurlijk is.Wat zijn archetypen?
Archetypen zijn een soort blauwdrukken of ‘oerkarakters’ die in elk mens zijn terug te vinden. Het omvat een manier van in het leven staan en reageren, en een scala van positieve en negatieve eigenschappen, valkuilen en schaduwaspecten*). Iemands persoonlijkheid is geen willekeurig samenraapsel van eigenschappen, maar valt binnen een bepaald ‘profiel’.

Bolen verdeelt de godinnenarchetypen onder in de afhankelijke, of kwetsbare, en onafhankelijke, of maagdelijke godinnen en Aphrodite, die een categorie apart vormt als transformerende godin. In de Griekse mythologie zijn deze afhankelijke godinnen gehuwd en worden regelmatig misbruikt door hun echtgenoten en andere mannelijke goden in de vorm van kinderroof, verkrachting, ontrouw en bedrog. De onafhankelijke godinnen zijn in de mythologie ongehuwd en wensen dit zo te houden, aangezien ze in de aanwezigheid van een man hun eigen identiteit zouden verliezen en overheerst zouden worden.

Het moge duidelijk zijn dat één archetype slechts een flat character is, een karikatuur. Een vrouw die geheel en al volgens de patronen van één enkel archetype zou handelen, zou een stereotype zijn. Het is de combinatie van archetypen die een mens diepgang en gelaagdheid geeft, en een breder repertoire van handelen dat ons boven de beperkingen van een enkel archetype doet uitstijgen. Persoonlijke groei (het afvlakken van je mindere kanten door het uitbreiden van de manieren om met problemen om te gaan) zou je ook kunnen omschrijven als het activeren van archetypen die tot dan toe nog niet duidelijk uit de verf kwamen. Tegenwoordig worden door het vrij complexe leven in de huidige maatschappij er wel meerdere godinnenarchetypen in een vrouw geactiveerd.

In mensen komen dikwijls meerdere archetypen tot uitdrukking, maar er is er vaak één die de grootste rol speelt in iemands karakter. Maar dat kunnen er ook twee, of drie, of zelfs vier zijn. Zo iemand is niet wispelturig, het is een complex mens. Een dergelijke persoon heeft een breed repertoire om te handelen tot zijn beschikking en kan daarom op een voor haar bevredigende manier met een groot aantal situaties omgaan, in plaats van te schitteren in één situatie (haar archetypische kernkwaliteit) en compleet onderuit te gaan in een andere (haar archetypische valkuil).

*) Een schaduwaspect ontstaat als iemand helemaal is vastgelopen in een valkuil van zijn/haar archetype. Er ontstaat dan een identificatie met dat negatieve gedrag en een rechtvaardiging om het te mogen uitleven. Schaduwaspecten zijn schadelijk voor andere mensen in je omgeving, maar niet in de laatste plaats voor jezelf, omdat je verwijderd raakt van je eigen heelheid.

 De maagdelijke godinnen

De onafhankelijke godinnen zijn (vlnr) Artemis, Hestia en Athena. Deze godinnen zijn onafhankelijk omdat ze hun levensgeluk ontlenen aan het behalen van hun persoonlijkedoelen. Een Athena-vrouw stelt zichzelf een materialistisch doel, een Artemis-vrouw een idealistisch doel en een Hestia-vrouw een spiritueel doel.

Ze hebben een sterk gefocust bewustzijn, dat hen in staat stelt persoonlijke doelen te formuleren en te behalen. Deze vrouwen zijn minder gericht op relaties en verbinding. Als een vrouw sterk onder invloed staat van deze godinnen, zal ze zelf geld verdienen belangrijk vinden of een succesvolle carrière hebben. Ze zal ook wel moeten, want ze zal niet altijd een relatie hebben. Ze zal niet vanzelfsprekend moeder worden. Het zijn deze archetypen die een vrouw in staat stellen zich op eigen kracht te handhaven in de maatschappij, hun grenzen te bewaken en assertief op te treden en om onafhankelijk van partners en kinderen een vervullend leven te leiden. De keerzijde van de autonome godinnenarchetypen is dat vrouwen te weinig prioriteit aan relaties kunnen geven en daardoor eenzaam kunnen worden of zich zo eenzijdig op hun werk richten, dat hun persoonlijke ontwikkeling eronder kan lijden.

Vrouwen die sterk onder invloed staan van maagdelijke godinnen, zijn vaak sportvrouwen, carrièrevrouwen, alleenstaande vrouwen die zichzelf breed ontwikkelen, vrouwen met sterke bèta-kwaliteiten of vrouwen die zich aangetrokken voelen tot traditionele mannenberoepen. Ze vinden het vaak moeilijk om zich emotioneel te openen voor een ander en om intiem te zijn met een partner en hun relaties lopen nogal eens stuk omdat de ander de relatie als te vrijblijvend ervaart. Omdat ze zoveel leuke dingen te doen hebben, maken ze nogal eens te weinig ruimte in hun leven voor een serieuze relatie. Door hun onafhankelijke inslag voelen ze zich ook niet snel eenzaam.

In de mythologie werden deze godinnen niet wezenlijk geraakt door handelingen van mannelijke goden. Zij werden niet beschadigd en leden niet. Ze richtten zelf hun levens in. Evenzo zijn vrouwen die worden beïnvloed door deze archetypen minder vatbaar voor depressie, zelfsturender en gaan minder gebukt onder het niet hebben van een relatie. In de prepatriarchale tijd stond ‘maagdelijk’ niet voor seksueel onaangeraakt, maar voor authentiek, niet wezenlijk beïnvloed door een man. Een vrouw die onder de invloed van maagdelijke godinnenarchetypen staat, doet geen dingen om een man te krijgen of te behagen, maar omdat ze dat zelf, van binnenuit wil.

De kwetsbare godinnen

De kwetsbare godinnen worden kwetsbaar of afhankelijk genoemd, omdat ze hun levensvervulling ontlenen aan relaties en om dat te doen moet je je kwetsbaar opstellen. Je bron van geluk bestaat uit iets buiten jezelf en dat kan je altijd ontvallen: een huwelijk kan stuklopen, de relatie met je kinderen kan verslechteren, vriendschappen kunnen voorbijgaan. De afhankelijke godinnen zijn Demeter, Persephone en Hera. Een Demeter-vrouw is gericht op haar kinderen, een Hera-vrouw is gericht op haar echtgenoot en een Persephone-vrouw is gericht op mensen in het algemeen.

Onder invloed van de kwetsbare godinnenarchetypen zullen vrouwen zich richten op relaties en het gezinsleven en economische onafhankelijkheid en de vervulling van hun eigen behoeften minder prioriteit geven. De ze archetypen vormen het verzorgende, bemoederende en verbindende in een vrouw. Ze maken dat een vrouw levenslang trouw wil zijn aan een partner en ook trouw van hem (of haar) verlangt, een gezin wil stichten en streeft naar harmonie en goede relaties met andere mensen.

Vrouwen die onder de invloed staan van de kwetsbare godinnen, hebben een wezenlijk ander bewustzijn dan vrouwen die onder de invloed van de maagdelijke godinnen staan. Waar de invloed van maagdelijke godinnen zorgt voor een bewustzijn als een laserstraal, hebben vrouwen met kwetsbare godinnenarchetypen meer een bewustzijn als een schemerlamp: hun bewustzijn is meer diffuus, verspreid in de omgeving. Hierdoor nemen zij hun eigen bewustzijn minder scherp waar en de behoeften van anderen des te meer. Het is hierdoor dat deze vrouwen hun eigen wensen zo vaak verwarren met die van anderen en de behoeften van anderen centraal stellen. Wie hen aanmoedigt om beter naar zichzelf te luisteren, moet beseffen dat het voor hen echt lastiger is om te voelen wat ze zelf willen. Ze zijn niet per se zwak of zonder grenzen, ze leven in een totaal ander bewustzijnsveld dan een autonome vrouw. Als vrouwen met deze aanleg ook nog in hun opvoeding meekrijgen dat je als vrouw je eigen belangen ondergeschikt moet maken aan die van ander, kunnen ze in een automatisme terechtkomen waarin ze zonder erbij na te denken zich op anderen richten en helemaal niet meer aan zichzelf toekomen, vaak met burn-out of depressie tot gevolg.

Hoezeer deze vrouwen hun bewustzijn door hun omgeving verspreiden, wordt duidelijk op het moment dat ze het intrekken: iedere moeder kent wel de situatie dat haar kind zoet aan het spelen is zolang ze in huis aan het rommelen is. Zodra ze de administratie gaat doen of een telefoongesprek gaat voeren, begint haar kind te jengelen. Want dat mist de ‘warme wolk’ van haar aanwezigheid door het hele huis omdat ze haar bewustzijn focust (‘maagdelijk maakt’) voor een meer autonome activiteit. Hetzelfde gebeurt vaak in een huwelijk als een vrouw een opleiding gaat volgen. Vaak vindt haar man het een uitstekend idee dat ze zich ontwikkelt, maar zodra hij merkt dat haar ‘warme wolk’ verdwijnt (ze zit immers met haar neus in de boeken), voelt hij zich afgewezen en gaat haar claimen. Dit kan leiden tot frictie in een huwelijk, omdat de vrouw het gevoel heeft dat haar man haar ontwikkeling belemmert en zich verraden voelt omdat hij eerder nog achter haar stond. Mannen weten vaak zelf ook niet goed wat er speelt en waarom ze zich zo ‘leeg’ voelen zodra hun partner zich niet meer vanzelfsprekend op hen richt. Het is goed om te weten dat hier lang niet altijd een vrouwonvriendelijk motief achter zit, maar het gemis aan het diffuse bewustzijn van moeder-de-vrouw dat er altijd gewoon was.

Dit patroon, dat kinderen, partners en soms vrienden een vrouw gaan lastigvallen op het moment dat ze zich op zichzelf richt omdat ze onbewust haar diffuse bewustzijn kwijt zijn, houdt veel vrouwen tegen om hun eigen interesses te ontplooien. “Zie je nou wel, mijn gezin kan gewoon niet zonder me!” Dit is ook de reden dat veel werkende moeders het stiekem heerlijk vinden om op hun werk te zijn, want hoewel ze druk bezig zijn, wordt daar niet zo aan hun bewustzijn geplukt als thuis. Tegelijk kan een vrouw ook min of meer verslaafd raken aan de behoefte van anderen aan haar ‘bewustzijnswolk’. Hoewel ze uitgeput raakt van het voortdurende beroep dat er op haar wordt gedaan, kan ze zich er niet toe zetten om zich op zichzelf te richten. Omdat ze niet helder kan vormgeven wat ze zelf dan zou willen, blijft ze voor haar levensvervulling terugvallen op het vervullen van de behoeften van anderen. Ze komt vaak pas aan zichzelf toe als ze er alleen voor komt te staan en zich op eigen kracht moeten leren te handhaven. Moeders die onder invloed van de maagdelijke godinnenarchetypen staan, hebben hier veel minder last van. Zij kunnen hun gezin veel gemakkelijker op zichzelf laten terugvallen omdat ze dat schemerlampbewustzijn niet of veel minder sterk hebben. Het gezin mist het ook niet als het weg is, zij zijn gewend voor zichzelf te zorgen.

In de mythologie maakten deze godinnen een persoonlijke transformatie door als gevolg van het verliezen van hun relaties. Zij werden depressief en leden. Maar ze werden sterker als gevolg van dat lijden. Dit is vaak een rode draad in het leven van vrouwen die onder invloed van kwetsbare godinnen staan: zij lijden onder slechte relaties, worden depressief maar komen er bovenop en komen er sterker uit. Vaak bestaat de groei uit het zichzelf minder afhankelijk maken van anderen en meer persoonlijke autonomie opbouwen, of hun eigen grenzen leren bewaken zodat ze niet zo leeglopen op hun relaties. Dat is tegengesteld aan de uitdaging van de maagdelijke godinnen, die juist moeten leren zich kwetsbaar op te stellen, anderen toe te laten en lief te hebben. De invloed van de kwetsbare godinnen maakt een vrouw ontvankelijker voor depressies dan die van de maagdelijke godinnen, doordat die vrouwen veel minder hoge verwachtingen doen hebben van relaties met andere mensen en hun bronnen van levensgeluk veel meer zelf in de hand hebben. Aan de andere kant is deze kwetsbare godinneninvloed ook van wezenlijk belang voor de sociale cohesie in een samenleving en zou er zonder deze invloeden geen gezonde maatschappij of gezinsleven kunnen bestaan.

De archetypen in het kort
Hier onder worden de verschillende godinnenarchetypen kort beschreven. Je zult ze waarschijnlijk zó kunnen uittekenen en mensen in je omgeving of jezelf erin kunnen herkennen. In latere artikelen wordt op elk archetype dieper ingegaan.

Demeter is in de mythologie de godin van het graan. Demeter is de archetypische moeder die haar kinderen boven alles stelt. Demeter-vrouwen zijn gul, moederlijk en zorgzaam, hebben weinig maatschappelijke ambities en kunnen moeilijk hun persoonlijke grenzen bewaken omdat ze voor iedereen willen zorgen, soms ten koste van zichzelf. Moederdag is een ode aan het Demeter-archetype

Persephone is in de mythologie een aandoenlijk meisje totdat ze naar de onderwereld ontvoerd wordt, waar haar ware kracht zich ontplooit en ze gemalin van Hades wordt en koningin van de onderwereld. Persephone-vrouwen zijn meisjesachtig, romantisch, introvert en ontvankelijk. Ze vinden het moeilijk om een afgebakende eigen identiteit op te bouwen en verwarren hun eigen wensen vaak met die van een ander. Ze zijn weinig ambitieus, maar zeer intuïtief en sociaal voelend. Hun talent ligt op het vlak van het verbinden van mensen. Ze hebben een zeer sterke intuïtie.

Hera is in de mythologie de echtgenote van de overspelige oppergod Zeus en zit hem voortdurend achter zijn broek om haar trouw te blijven. Hera-vrouwen zijn sterk gericht op hun echtgenoot en het huwelijk en getrouwd-zijn is voor hen zeer belangrijk. Ze zijn loyaal en cijferen zichzelf weg voor hun partner. Ze ontlenen hun identiteit sterk aan het getrouwd zijn.

Artemis, de godin van de jacht, is een vrouw met mannentrekjes. Ze vertegenwoordigt het vrije, ongebonden, onderzoekende, wilde en jongensachtige in een vrouw, maar is tegelijk sterk matriarchaal georiënteerd. Zij zijn eenlingen, kunnen zich moeilijk emotioneel binden, reizen graag, zowel in de wereld als in de geest, hebben behoefte aan een intens contact met de natuur en moeten hun kwaliteiten diepgaand kunnen ontplooien om gelukkig te kunnen zijn. Ze hebben weinig interesse in mannen en blijven vaak single.

Hestia is de godin van de huiselijke vrede. Ze werd vereerd als bewaakster van de eenheid van het gezin en hoewel ze meestal niet in een gedaante werd afgebeeld, werd Hestia in de Romeinse tijd beschouwd als de meest respectabele godin. In een groep is zij degene die vanaf de achtergrond ‘de boel bij elkaar houdt’. Ze bezit een sterk op de spirituele wereld gerichte intuïtie en geniet intens van alleen-zijn. Buiten zichzelf heeft ze niemand nodig. Een Hestia-vrouw is een mystica en een solitaire zoeker in de geest.

Athena is als godin de favoriete dochter van Zeus om haar heldere verstand en strategisch vermogen. Athena-vrouwen zijn doeners en denkers. Athena-vrouwen bereiken veel in het leven. Ook zij hebben mannentrekjes en ze zijn de carrière- en zakenvrouwen bij uitstek. Een Athena-vrouw kan veel aan en doet het ook goed.

Aphrodite is de godin van de liefde, schoonheid en van de sensuele vrouwelijkheid. Het wezenskenmerk van een Aphrodite-vrouw is expressie. Ze is anders dan de kwetsbare en onafhankelijke archetypen in die zin, dat ze zowel naar relaties als naar persoonlijke expressie streeft. Een Aphrodite-vrouw leeft pas in relatie tot andere mensen. Een Aphrodite-vrouw heeft een sterke erotische aantrekkingskracht. Mannen vallen als een blok voor haar en veel Aphroditevrouwen kunnen niet zonder de erotische aandacht van mannen. Aphrodite vertegenwoordigt het spirituele proces waarbij alle tegendelen in ons innerlijk met elkaar worden verzoend en wij vanuit onbaatzuchtige liefde een heel mens worden

Waarom kennis van de archetypen?
De Godinnenpsychologie is in mijn ervaring een erg krachtig middel om de verschillen tussen vrouwen (en mensen in het algemeen) te gaan begrijpen en te waarderen. Door persoonlijkheidstypen te definiëren als goddelijke verschijningsvormen, kan de dualiteit achter de verschillen verdwijnen en wordt zichtbaar hoe al die karakters als tandraderen in elkaar grijpen en elkaar aanvullen. Ik denk dat deze benadering nog steeds heel behulpzaam kan zijn om vrouwen te helpen hun vrouwelijke bewustzijn en sacrale vrouwelijkheid te herstellen. Waar in de beginjaren van de vrouwenbeweging de nadruk sterk lag op de kloof moeder/echtgenote versus onafhankelijke/werkende vrouw, ben ik tot het inzicht gekomen dat die kloof een illusie is. Iedere vrouw wordt bezield door een of meerdere goddelijke aspecten van vrouwelijkheid en al die archetypen houden zowel een talent als een opgave in. De kruisbestuiving tussen de maagdelijke n kwetsbare godinnenarchetypen was voor mij een eye-opener. Reken maar dat ik als ‘onafhankelijke godinnenvrouw’ even heb moeten slikken bij de suggestie dat ik iets van de kwetsbare archetypen kon leren… Het helpt een vrouw ook om haar drijfveren beter te kunnen begrijpen, of een man om zijn vrouw beter te begrijpen of zijn relaties beter te begrijpen als hij de diversiteit en de tweeledigheid van het vrouwelijk geslacht leert kennen.

Kennis van de archetypen is bijzonder bruikbaar voor vrouwen die zich onzeker voelen in hun rollen als moderne vrouw. Ze willen graag werken en zich ontwikkelen, maar voelen zich soms schuldig als ze hun kinderen niet 100% de aandacht geven of zijn bang om te kordaat, dominant of zelfs feekserig over te komen. Omdat we heel lang niet hebben willen accepteren dat ambitie, daadkracht en autonomie legitieme vrouwelijke eigenschappen zijn, hebben vrouwen nog vaak het gevoel dat deze eigenschappen ‘raar’ zijn of dat ze hun moederlijke en verzorgende eigenschappen eigenlijk voorrang zouden moeten geven. Uit deze misvatting komt ook het gebrek aan persoonlijke grenzen voort waar veel vrouwen mee worstelen. Je bent er als vrouw toch om voor een ander te zorgen? Niets is minder waar. Het moederschap maakt een belangrijk onderdeel uit van vrouw-zijn, maar in prepatriarchale culturen hadden vrouwen een sterke maatschappelijke functie en daar hadden ze een gefocust, daadkrachtig bewustzijn voor nodig. De maagdelijke godinnen voorzien daarin.

Kennis van de archetypen kan een over-autonome vrouw doen beseffen dat ze misschien meer tijd aan de relaties in haar leven moet besteden. Ze hoeft niet naar een huwelijk te streven, maar meer contacten met familie en vrienden/vriendinnen kunnen ook al een goede sociale basis in je leven zijn. Ze kan leren ontvankelijker in het leven staan. Ze kan en hoeft niet alles in de hand te hebben. Haar karakter kan milder worden en ze leert haar scherpe oordelen te relativeren. Hoewel ze hulpvaardig kan zijn, blijft een vrouw in feite emotioneel afstandelijk als ze te sterk wordt geregeerd door de autonome godinnenarchetypen.

Een harmonieuzer vrouwbeeld

De afgelopen decennia hebben vrouwen in grote getale de maagdelijke godinnen weer de plek in hun bewustzijn teruggegeven die ze verdienen. Het gevolg is dat er een meer gebalanceerde vrouwelijkheid aan het ontstaan is. Vrouwen geven uiteraard een grote prioriteit aan moederschap en relaties, maar leren daarnaast steeds beter hoe ze zich maatschappelijk moeten handhaven, zich zakelijk moeten profileren on hun doelen te bereiken en hun grenzen te bewaken. Vrouwenemancipatie is dus niet het ‘mannelijker’ worden van vrouwen, maar het weer in ere herstellen van de invloed van de maagdelijke godinnenarchetypen.

Hera, Demeter en Aphrodite zijn de meer instinctieve archetypen die een groot stempel op het leven van een vrouw kunnen drukken en ook het lastigst in goede banen te leiden zijn. De kwaliteiten die ze vertegenwoordigen, het cyclische in de natuur, gulheid, schenken en voeden, het moederschap, de erotische aantrekking tussen man en vrouw, de initiatierite, raken aan de Grote Moeder verering die in Europa plaatsvond voordat de patriarchale religies hun intrede deden. Ze vertegenwoordigen de oerprincipes in het leven, die zo nauw zijn verbonden met het vrouwelijk geslacht.

Artemis, Hestia en Athena zijn meer verstandelijke en beschouwende archetypen en de cultus die aan hen was gewijd, kwam later op dan die van de Grote Moeder, maar beslist vóór het patriarchaat. Deze godinnen zijn ouder dan de Griekse religie en zijn door de laatste ‘vergriekst’. De eigenschappen die ze vertegenwoordigen, zijn dan ook niet via mannen in vrouwen terechtgekomen, maar zijn door vrouwen zelf ontwikkeld. Nog voordat de omslag naar een masculien waardensysteem plaatsvond, was de mens (en de vrouwen) al haar rationele vermogens aan het ontwikkelen. Het is dus niet zo, zoals populaire beeldvorming vaak doet geloven, dat het de mannen zijn die de rationele vermogens hebben verkend. Vrouwen waren daar al mee bezig in culturen die een harmonieus en positief vrouwbeeld bezaten en daarbinnen hebben vrouwen hun vermogen tot scherpzinnigheid, ondernemingszin en strategisch vermogen ontwikkeld. Binnen die context moeten we deze eigenschappen in vrouwen ook bezien.

Vrouwenemancipatie en ‘explosies’ van onderdrukte archetypen

De 20^e eeuw heeft in het teken gestaan van de vrouwenbeweging en gedurende deze eeuw zijn er perioden geweest waarin aspecten of archetypen van het vrouwelijke die eerder niet de ruimte kregen, ineens ‘losschoten’ en zeer sterk een decennium of tijdsbeeld hebben bepaald.

Het begon eigenlijk al eind negentiende eeuw, toen de sufragettebeweging zich hard maakte voor vrouwenkiesrecht en het recht om te mogen studeren. Wij maken ons er druk om dat in streng islamitische landen vrouwen niet zonder mannelijke escort over straat kunnen of mogen, maar voor welgestelde vrouwen in de negentiende eeuw gold dit ook! Het was voor een upper class vrouw onfatsoenlijk om alleen over straat te gaan en het eerste doel van de vrouwenbeweging was het voor vrouwen mogelijk maken over überhaupt zonder man over straat te kunnen zonder aangerand te worden! Kort daarna werden het vrouwenkiesrecht en het recht om te mogen studeren (in sommige landen was het een vrouw verboden om een universiteit te betreden!) gerealiseerd. Deze perioden stonden duidelijk onder invloed van Artemis en Athena.

Daarna brak er een zware tijd aan. De eerste wereldoorlog, de beurskrach in 1929 en de tweede wereldoorlog hebben de vrouwenemancipatie op een laag pitje gezet, althans in Europa. Maar in de jaren ’50 en ‘60 ging het voorzichtig weer verder. Nu de ontberingen voorbij waren, kwam er een geheel nieuw verschijnsel op: de speelse vrouw. In de rock & rolltijd gingen jongens en meisjes in mooie kleren, vetkuiven en paardenstaarten samen uit om te dansen zónder toezicht van volwassenen! Hoewel wij de jaren ’50 nu niet direct als het toonbeeld van vrouwenemancipatie beschouwen, heeft deze ontwikkeling wel een belangrijke aanzet gegeven. Jongens en meisjes leerden op een vrijere en speelsere manier om met elkaar om te gaan. Het vaderlijk gezag, in het verlengde van het kerkelijk gezag de hoeksteen van het patriarchaat, brokkelde af. In de loop van de komende decennia zou de almacht van de vader als gezinshoofd steeds verder afkalven. In de jaren ’50 nam de welvaart toe en dat gaf ruimte aan het Persephone-archetype, dat lang verdrukt gebleven is. Net zoals een Persephone-vrouw niet is bestand tegen hardheid, verdwijnt dit archetype uit beeld tegen de achtergrond van armoede en ontbering. Nu dat voorbij was, was de geest uit de fles: vrouwen wilden plezier maken, genieten van hun jonge jaren en onbekommerd met het andere geslacht. Nou ja, zonder pil nog niet helemaal onbekommerd, maar het begin was er. De adolescentie werd een tijd waarin duidelijk de eigen identiteit werd ontwikkeld en naar buiten uitgedragen. Je jonge jaren werden de mooiste jaren van je leven. Deze ontwikkeling was de opmaat van het flower powertijdperk, waarin definitief werd afgerekend met het dwingende, masculiene model waarin je afkomst, sociale klasse en je ouderlijk milieu bepaalden hoe je leven eruit kwam te zien. Er ontstond ruimte voor authenticiteit en persoonlijke expressie.

In de flower power tijd werd het stokje overgedragen aan Aphrodite. Hippies experimenteerden met psychedelische ervaringen, vrije seks en alternatieve samenlevingsvormen.

De ‘standaard’ monogamie werd op de korrel genomen als zijnde burgerlijk, achterhaald en tegennatuurlijk. Het was een creatief tijdperk dat de seksuele vrijheid voor vrouwen enorm heeft vergroot en het stigma op niet-getrouwdzijn heeft weggenomen. Sindsdien vinden we het geen schande meer dat vrouwen openlijk over seks praten en ervan genieten.

In de jaren ’80 en ’90 keerden Artemis en Athena weer terug om af te maken wat was blijven liggen: vrouwen veroverden de arbeidsmarkt en ontelbare mannenbastions. Het is niet toevallig dat de ‘mannelijke’ archetypen een grote impuls kregen in het tijdperk van de vrije markteconomie. Alles kon en mocht en de wereld lag aan hun voeten. De carrièrevrouw doet haar intrede. Het tijdperk van Margareth Thatcher laat zien dat vrouwen alles kunnen wat mannen ook kunnen en dat ze beslist niet emotioneel en week zijn! De assertiviteit van deze archetypen zet vrouwen ertoe aan om werk te maken van een gelijke verdeling van werk en zorg met hun partners. Het getouwtrek om het delen van huishoudelijke taken begint. Vrouwen die meer onder invloed van kwetsbare godinnen staan, zien deze ontwikkeling soms met lede ogen aan. Toch profiteren ook zij van de verworvenheden van de autonome godinnen: ze hebben toegang tot anticonceptie en veilige abortus en ze worden wettelijk beschermd tegen huiselijk geweld en krijgen zwangerschapsverlof. Langzaam maar zeker gaat het radicale van de vrouwenbeweging af. We krijgen oog voor culturen waar ‘men’ nog niet zo ver is als in West-Europa en veroordeelt dat, al vergeet men vaak dat het nog geen 100 jaar geleden in ons eigen land precies zo toeging. Gelijkwaardigheid went snel.

Inmiddels is het 2017. De ‘grote bolwerken’ zijn veroverd: vrouwen zijn wettelijk en juridisch gelijk aan mannen, hebben een enorme inhaalslag gemaakt op het gebied van economische onafhankelijkheid en gelijke kansen. We zijn toe aan een verdieping. Het valt ons op dat vrouwen weliswaar op papier gelijke kansen hebben, maar dat dat in de praktijk ver achterblijft. Onze moederlijke natuur krijgt daarvan gretig de schuld. Maar is er misschien ook iets anders aan de hand? Is de vanzelfsprekendheid waarmee we mannelijke waarden beschouwen als dé leidraad voor hoe de maatschappij ingericht zou moeten worden, eigenlijk wel terecht? Is het geen tijd voor… ruimte voor yin?

Het lijkt erop dat in het huidige decennium Hestia op de voorgrond treedt. Ze initieert een ontwikkeling waar deze keer niet alleen vrouwen, maar ook mannen van profiteren. Als de meest beschouwelijke godin zet ze ons ertoe aan om een gezonde balans tussen werk en privé te zoeken en spirituele ontwikkeling op te nemen in onze dagelijkse praktijk. Wie de godinnentheorie van Bolen kent, heeft misschien gemerkt dat veel vrouwelijke goden een mannelijk equivalent hebben, maar dat een beschouwelijk, spiritueel georiënteerd mannelijk archetype ontbreekt. De mannen verkennen nieuw terrein. Ze gaan hun innerlijke wereld ontdekken en rekenen af met de veruiterlijkte façade-rol die ze tot nu toe hebben gespeeld. Steeds meer mannen gaan vraagtekens zetten bij hun carrière en nemen een tandje terug, of gaan iets anders doen. We erkennen het belang van stilte en introspectie. De maatschappij als geheel verandert. We voelen ons steeds meer opgesloten in het stramien van werken voor geld om de rekeningen te kunnen betalen. We gaan experimenteren met autonoom en zelfvoorzienend leven, consuminderen en de deel economie. Deze herevaluatie van de manier waarop we de afgelopen duizenden jaren hebben geleefd, waarin masculiene waarden centraal staan en de man het best is toegerust om aan de top te komen, is misschien de grootste veranderende factor voor de positie van de vrouw: mannen gaan uit eigen beweging hun positie afstaan simpelweg omdat ze hem zelf beu zijn.

Maar zelfs dan zijn we er nog niet. Ieder vrouwelijk archetype heeft op de één of andere manier schade opgelopen tijdens de man-gedomineerde periode (de mannelijke archetypen overigens ook). Elk archetype heeft haar eigen strategie ontwikkeld om met de verdrukking om te gaan, variërend van terugtrekking tot aanpassing, waarbij ze een deel van zichzelf moest verloochenen. Deze aanpassing maakt de goede kwaliteiten van elk archetype minder effectief en is verantwoordelijk voor negatief gedrag, zowel naar anderen toe als naar zichzelf. Om haar heelheid terug te vinden, is het van belang dat een vrouw vaststelt welke archetypen in haar actief zijn en met welke schaduweigenschappen dat gepaard gaat.

Daarnaast kunnen vrouwen van de andere archetypen, die minder actief zijn, ook iets leren: door de eigenschappen van alle archetypen in onszelf te verenigen worden we een heel en compleet mens.

Geschreven door Merel Boogaard voor Nieuwetijdskind Magazine

Bekijk het boek: Godinnen in elke vrouw bij Bol.com door op de link te klikken

Bekijk alle 7 delen over de godinnen apart door hier te klikken…

 

 

Door: Merel Boogaard. Bron: https://www.nieuwetijdskind.com/godinnen-in-de-vrouw-de-zeven-archetypen/